De reden voor het opstellen van de richtlijn is tweeledig, legt Farida uit. ‘Ten eerste merken we in de dagelijkse zorg dat er weinig kennis is bij hulpverleners over de rol van het geloof bij islamitische patiënten. Hoewel ‘de moslim’ niet bestaat, denk ik dat het belangrijk is dat je als hulpverlener enigszins op de hoogte bent van de islamitische normen, waarden en cultuur. Alleen dan kun je de patiënt benaderen op een individuele en respectvolle manier. Met de richtlijn willen we niet alleen handreikingen bieden, maar hulpverleners ook stimuleren om zich te verdiepen in de betekenis van het geloof voor elke specifieke patiënt. Zodat de patiënt, en dat is de tweede reden voor deze richtlijn, zich gehoord en gezien voelt en passende zorg ontvangt.’

Deskundige tolk

Vooral miscommunicatie zorgt nu voor veel problemen, ziet Farida: ‘Voor een deel ontstaat miscommunicatie door een taalprobleem, waardoor informatie over de ziekte niet altijd goed aankomt. Daarnaast heerst er binnen de islam een taboe op het praten over kanker en de dood. Als de waarheid confronterend is, gebeurt het dat informele tolken, zoals kinderen of anderen naasten, hun dierbare willen beschermen. Ze vertellen dan bijvoorbeeld niet, of niet duidelijk, wat de prognose is. Lastig, want je hebt als zorgverlener de plicht om te informeren. Patiënten hebben het recht om informatie te kunnen weigeren, maar hoe weet je wat de patiënt wenst, als er een informele tolk tussen zit?’ Hoewel de richtlijn puur een handreiking is, is dat wel een van de dwingende adviezen die Farida zou willen geven: schakel op tijd een deskundige tolk in. ‘Door duidelijk te communiceren op cruciale momenten, zoals de diagnosestelling, start van behandeling, of overgang naar een andere ziektefase, voorkom je crisissituaties. Dat is nu het moment waarop we als medisch maatschappelijk werkers vaak worden betrokken. Heel vaak is een crisis te voorkomen als informatie eerder duidelijk was geweest.’

Allah beslist

Maar hoe communiceer je met een patiënt, die vanuit zijn geloof niet wenst te praten over ziekte en eventueel een naderende dood? Hoe ga je om met een patiënt, die geen morfine toegediend wenst te krijgen, omdat hij helder voor Allah wil verschijnen na zijn overlijden? Farida: ‘Door de ziekte in de context van de islam te plaatsen en daarbij handreikingen te geven. Moslims geloven dat alles door Allah geschapen is, dus niet alleen ziekte en gezondheid, maar ook de kennis en medicatie om de ziekte te behandelen. Als je zegt: ‘U hebt nog een maand te leven’, kan dat boosheid en verlies van respect voor de arts tot gevolg hebben. In dat licht zou je ook kunnen zeggen: we blijven hopen en hebben er alles aan gedaan, nu is het in Allah’s handen. Of je kunt refereren aan dat in de Koran staat dat elke moslim voorbereid moet zijn op de dood. Stel dat Allah besluit u te halen, wat wilt u dan nog regelen? Artsen genieten in beginsel veel respect, dus als het hen lukt de islamitische patiënt op de juiste toon aan te spreken, valt er veel te winnen.’